 |
| फोटो; गुगल |
देवकोटाको चर्चित निबन्ध
‘कवि हुने धुनमा’ धेरैले पढ्नु भएको होला । देवकोटालाई कवि हुने धुन चढेको थियो
किनकी वहाँसँग असीमित प्रतिभा थियो । मलाई भने न प्रतिभा न लगनशिलता तार यी बिनै हिजोआज
यौटा कथा लेख्ने धुन चढेको छ । हिजोआज भनेर ठ्याक्कै हिजै वा आजबाट होइन फाल्गुन
महिनाबाट हो । नाथे एउटा कथा लेख्न पनि यतिका पाँच मैना त्यै पनि लेखेको भने खै ?
भन्ने लाग्ला है तपाइँहरूलाई । मलाई पनि त्यस्तै लाग्थ्यो । अझ कथा भनेको जीवनको
एक अंश समेटिएको एक बसाइमा पढिसकिने यथार्थको नजिक रहेर लेखिएको काल्पनिक विषयवस्तुमा
आधारित लेखाइ हो भनेर विश्वविद्यालयका किताबमा पढेपछि लाग्थ्यो एक बसाइमा पढिने
कथा पक्कै एक बसाइमै लेखिदोँ हो ।
अग्रज कथाकारहरू केहीलाई
चिन्दछु, कथाको समालोचना गर्ने धेरै समालोचकहरू त आफ्नै सरहरू हुनुहुन्छ वहाँहरू
मध्ये कसैलाई सोध्न पाएको भए पनि त हुन्थ्यो नि कि ‘सर, एक बसाइमा पढिसकिने कथा
लेख्न चाहीँ कति बसाइ लाग्छ?’ भनेर । तर, जब विश्वविद्यलयमा थिएँ कथा लेख्न कति
बसाइसम्म लाग्छ भन्ने खालको जिज्ञासा मनमा उठ्दै उठेन । उठेको भए त म पक्कै सोध्थे
किनकी सरहरूसँग चित्त नबुझेको कुरामा विमती जनाउँने भएरै ‘छुच्ची’ का रूपमा
चिनिन्थेँ रे । यहाँ ‘रे’ किन भनेकी भन्दा यो कुरा मलाई एक सहपाठीले निकै पछि
मात्र सुनाएकी थिइन जुन बेला मैले शोधपत्र पनि बुझाइसकेकी थिएँ।
साँच्ची म कथा लेख्ने कुरा
गर्दै थिएँ कुरा फुत्किएरै अन्तै पुगिसकेछ । कसैले के बढि पढ्छेस् भन्दा ‘कथा’
भन्छु । कथातिर यतिका रूची कहिलेबाट कसरी जाग्यो मलाई थाहै छैन। केटाकेटी बेलामा
दिदी र बालाई कथा सुनाउँनु न भन्दै सताएको हिजै जस्तो लाग्छ । हुन त के हिजो भन्नु
अझैपनि घर जाँदा बालाई गनगन गरिरहन्छु पुराणका विविध किस्साहरू र पात्रहरूसँग
जोडिएका कथा सुनाउँनु भन्दै । अहिले पनि घर गएँ भने प्रायः बिहानीको खाना
खाइसकेपछिको समयमा सुरू हुन्छ हामी बाउछोरीको कथा सुन्ने सुनाउँने सिलसिला । बिहान
भरीको कामले थाक्नु भएकी र एकैछिन थकाई मार्ने उदेश्यले आराम गर्न पल्टिनुभएकी आमा
बेला बेला गुनासो गर्दै भन्नुहुन्छ ‘यी बाउछोरीको के को शास्त्रार्थ हो फेरी,
एकछिन सुत्न दिदैँनन् ए !’ यसरी सानै देखि सुन्दै आएको पुराणका कथा, लोककथाकै
प्रभावले होला ममा कथा प्रति यतिका लगाव भएको ।
कुरो ममा चढेको कथा लेख्ने
धुनका बारे नै गरौँ । फल्गुन महिनाको अन्तिम अन्तिम तिरबाट आमाले भन्नुभए झैँ ‘दोबा’टा
भूत चढेको’ जसरी नै चढ्यो मलाई कथा लेख्ने भूत। पात्र खोज्थेँ दिनभरी, बिहानभरी, र
साँझभरी लाएर । रातभरी त्यो पात्र सुहाउँदो कथाका टुक्राटाक्री गम्न थाल्थेँ र सायद
निदाउँथेँ । सपनामा त झन कथाका टुक्रामात्रै होइन फरक फरक पात्र अनि तिनको फरकफरक
कथा रिलमा झैँ घुमेको सिङ्गो फिलिम नै देख्थेँ । बिहान उठेर रातभरीको सपना सम्झने
र कथा बुन्ने क्रम तर अँह, पटक्कै चित्त नबुझ्ने ती कथाहरू । अब आफैँलाई चित्त
नबुझेको कथा दोस्रोलाई सुनाउँने कुरा आएन नि होइन? त्यसैले सपनामा देखेको कथा
कहिल्यै विपनीमा लेखिएन। यही प्रकृयाले चैत्र महिना बितेर बैशाख लाग्यो । सोचेँ
ठीकै छ नि त अब नयाँ वर्ष अनि नयाँ जोस जाँगरले नयाँ कथा लेख्नेछु तर उही सोचाइ
मात्र भो । त्यतिकैमा बैशाख १२ को भूइँचालो गयो । त्यसपछि त न कथाका सपना देखियो न
पात्र खोज्नै हिँडियो । बल्लबल्ल निदाउँदा पनि कतिदिन सम्म त सपनामा पनि भूइँचालो
गएको र भागेको मात्र देख्थेँ ।
बैशाख १२ को भूइँचालो
राजधानीमा भोगेपछि गाउँघर तिर लागियो बाँकी उतै भोगियो । भत्किएको तल्लोघर
माथ्लोघर चाहर्दै हिँड्दै गर्दा सोचेँ अब भूइँचालो कै कथा लेख्छु । गाउँमा यतिका घर
गोठ भत्केर सखाप भएका छन् कयौँ मान्छे मरेका छन् । एउटा घरमात्रै समातेर लेखेँ भने
पनि कसो नबन्ला त एउटा कथा । तर त्यहाँको विपत्ती कथा लेख्ने खालको होइन मन
चुडाँउनर खालको देखेर होला मेरो कथा
लेख्ने ईच्छा स्वाट्टै बिलायो खस्ता खस्दैको तारा आकाशैमा बिलाए जसरी नै । सोच्थेँ
कथा पनि कहीँ त्यस्तो दिक्क लाग्दो, भत्केको, ढल्केको, चर्केको र फुङ्ग उढेको
हुन्छ त ? भूइँचालो त गइसक्यो, त्यसले छोडेका डामहरू बिस्तारै सञ्चो पनि होलान,
फेरी त्यो विपतीबारे किन सम्झुँ किन कल्पना गरूँ र किन लेखुँ ? यही कारण
भूइँचालोको कथा लेख्ने च्याप्टरै हरायो ।
अब कुरा गरौँ पछिल्लो दुइ
हप्ताको किनकी बीचको डेढ महिना लग्यो भूइँचालोले । यो पछिल्लो समय म भित्र लथालिङ्ग
भएको कथा लेख्ने धुन पुनः मुन्टो उठाउँन खोज्दैछ । लगभग फाल्गुनको अन्तकै
मानसिकतामा म पुग्न खोज्दै छु । बिहानभरी र साँझ लखरलखर हिँड्ने । यस बीचमा
अनगिन्ती पात्रहरूसँग भेटिसकेँ र कथा पनि सुनिसकेँ तर खै के ले रोकिरहेको छ कुन्नी
मलाई । मन भित्र भावनाहरू उकुसमुकुस गर्छन् तर उचित शब्द संयोजन गरेर शब्दमा
व्यक्त गर्न सकेकी छैन् । दिमागमा बिहान र साँझ भेटेका पात्रहरू कुद्छन्, आपसमा
बाझ्छन् पनि कहिकेकहीँ तर खै तिनलाई शब्दमा बान्न सकेको ? भावनाहरू मनमा टिलपिल
टिलपिल छन् तर न छचल्किन्छ र पोखिने सुर नै देखाउँछ । यसो सोच्छु बाख्रा वा
गाईभैँसीको फाँचोमा दूध जमेर थुनिलो भए जस्तै कतै मेरो कथा लेख्ने धुन र भावनाहरू
मन भित्रभित्रै जमेर थुनिलो त भइसकेनन् ! :O
